Mi-4 to rosyjski śmigłowiec wielozadaniowy konstrukcji Michaiła Mila. Pracę nad śmigłowcem rozpoczęto w październiku 1951 roku. Decyzją rządu na polecenie samego Stalina było szybkie zbudowanie ciężkiego śmigłowca transportowego będącego konkurencją dla amerykańskich śmigłowców tego typu używanych w wojnie koreańskiej, a które świetnie spisały się podczas pierwszego desantu w 1951 roku. Stalin na zwołanej naradzie konstruktorów lotniczych obiecał nieograniczone środki, ale w zamian za to postawił warunek, że twórcy mają się uporać w jeden rok z zaprojektowaniem, zbudowaniem i próbami śmigłowca. Bardzo szybko okazało się, że w walce o prymat w budowie śmigłowca pozostało tylko dwóch konstruktorów; Aleksander Jakowlew i Michaił Mil. Dochodząc wspólnie do porozumienia, Aleksander Jakowlew zdecydował, że samodzielnie podejmie próbę zbudowania cięższego, niż nakładały to założenia śmigłowca typu Jak-24. W tej sytuacji na placu boju pozostał Michaił Mil, który już wcześniej zainteresował się projektem śmigłowca WD-12 (wiertolot diesantnyj).

Pierwsze próby naziemne prototypu przeprowadzono w kwietniu 1952 roku. Ten 12-miejscowy śmigłowiec nazwano Mi-4. Prace nad śmigłowcem były dla konstruktora prawdziwym wyzwaniem. Konstruktorzy działali bezustannie przez kilkanaście godzin dziennie, mając na uwadze, jak wielkie zadanie powierzył im sam Józef Stalin. Musiało się to przełożyć na szybki efekt. W lecie 1952
roku wykonano już pierwszy lot na maszynie seryjnej, niestety zakończony katastrofą, w której zginął pilot. Ten incydent w niczym nie zakłócił dalszych prac nad udoskonalaniem śmigłowca Mi-4, który w założeniu miał przenosić ładunek o masie 1200 kg na odległość 400 km z prędkością 180 km/h. W ciągu dalszych prób zdołano zwiększyć prędkość do 207 km/h, dodatkowo poszerzając zasięg do 466 km oraz pułap do 5650 metrów. Próby państwowe zakończono w maju 1953 roku i śmigłowiec oficjalnie przyjęto do uzbrojenia.

Mimo trudności w początkowym okresie eksploatowania śmigłowca, Mi-4 okazał się konstrukcją nad wyraz udaną. Władze radzieckie zdecydowały, aby w 1954 roku podczas pokazów w Tuszyno pod Moskwą pochwalić się swoim nowym projektem. Śmigłowiec od samego początku był modernizowany. W pierwszej kolejności kładziono nacisk na przedłużanie żywotności łopat wirnika, która na początku wynosiła tylko 100-150 godz. Stopniowe usprawnienia pozwoliły w kolejnych latach zwiększyć żywotność do 600 godz., natomiast przenoszony ładunek zwiększono do 1600 kg. Podstawową wersją Mi-4 była wersja transportowo - desantowa dla wojska, w której na wyposażeniu nie zabrakło uzbrojenia. Był to karabin maszynowy kalibru 12,7 mm; został on umieszczony pod przednią częścią kadłuba, w której znajdował się strzelec w pozycji leżącej.

W 1957 roku rozpoczęła się produkcja ulepszonej wersji transportowo – desantowej Mi-4A; ta zarazem okazała się najbardziej rozpowszechnioną wersją. Jedną z najważniejszych zmian, jakie zostały wprowadzone w Mi-4A, był nowy typ dźwigara łopaty wirnika nośnego. Zewnętrznie Mi-4A różnił się od Mi-4 krótszą gondolą strzelca pokładowego. Wprowadzono także warianty specjalne, w tym walki elektronicznej, rozpoznania i dowodzenia. Były też prowadzone próby wariantu na pływakach. Ogółem zbudowano ponad 3100 śmigłowców Mi-4. Do Polski śmigłowiec trafił w 1958 roku i w tym samym czasie został publicznie pokazany nad Stadionem Dziesięciolecia w Warszawie podczas zakończenia Dni Lotnictwa. W Polsce użytkowano wersje Mi-4A w 47 Pułku Lotnictwa Łącznikowo - Sanitarnego, a później w 37 Pułku Śmigłowców - Transportowych, 56 Pułku Śmigłowców. W Samodzielnej Eskadrze Lotnictwa Transportowego i Łącznikowego, oraz w Samodzielnej Eskadrze Lotnictwa Transportowo - Łącznikowego Nadwiślańskiej Brygady MSW stacjonującej w Warszawie.

Po 7 latach od wprowadzenia tego śmigłowca do Polski, 8 października 1965 roku do Lotnictwa Marynarki Wojennej przybyły pierwsze dwa śmigłowce Mi-4ME o nr 021 i 617. Weszły one na wyposażenie 28 Eskadry Ratowniczej stacjonującej w Darłowie. 21 grudnia tego samego roku przybyły kolejne dwa śmigłowce o nr 071 i 117 wtedy to sformowano klucz do zwalczania okrętów podwodnych (ZOP), którym dowodził kpt. pil. Jan Ciechoński. Śmigłowce te były wyposażone w dodatkowe elementy – stację radiolokacyjną, której antena znajdowała się w specjalnej osłonie przed gondolą nawigatora, oraz magnometr lotniczy, którego blok magnetoczuły znajdował się w charakterystycznej osłonie w kształcie bomby z tyłu kabiny. Śmigłowce Mi-4ME w LMW zakończyły służbę w 1981 roku, a trzy lata później definitywnie zakończono eksploatację tych maszyn w naszym lotnictwie. W sumie sprowadzono do Polski 23 egzemplarze (wersja A) oraz jedną sztukę za SBLim-2 pozyskaną z Węgier w ramach wymiany, ponadto 4 sztuki wersji ME.

Tekst Krzysztof Kirschenstein

Zdjęcia: Wacław Hołyś oraz z archiwum autora